Zelfherstellend vermogen van de nier stimuleren

Als mensen eenmaal nierschade hebben, kan de schade niet meer beter worden. Behandelingen zijn erop gericht de schade zoveel mogelijk te beperken. Als uiteindelijk de nierschade te groot wordt, kan alleen dialyse of een transplantatie mensen in leven houden.

Recent zijn er steeds meer signalen dat de nier wel degelijk een vermogen in zich heeft om te herstellen. Roel Bijkerk: “In muizen is aangetoond dat de nieren een zelfherstellend vermogen hebben. Of dat vermogen in de mens ook aanwezig is, is niet bekend, maar ik verwacht het wel. Dat zou het ultieme doel zijn. Blijkbaar is die capaciteit er maar is die niet toereikend, als je dat een zetje zou kunnen geven, heeft dat natuurlijk grote gevolgen.”
Een aantal jaar geleden bleek dat bepaalde cellen in de nier de potentie hebben om een soort stamcel te worden. Het gaat om cellen die bij de ingang van het nierfilter zitten, daar waar het bloed naar binnen en naar buiten stroomt. De normale functie van deze cellen is het uitscheiden van het hormoon renine, dat een belangrijke rol speelt bij de water- en zoutbalans in het lichaam en daarmee met het reguleren van de bloeddruk.

Medicijn bij diabetes
Als deze cellen in een soort stamcellen veranderen, kunnen ze de beschadigde cellen in het nierfilter vervangen. Dat is hoe ze de nierschade kunnen herstellen. Wanneer dat proces in gang wordt gezet, is niet precies bekend. Bijkerk vermoedt dat bepaalde medicijnen hier invloed op hebben, met name SGLT2-remmers.
SGLT2-remmers worden vooral bij diabetes gebruikt om overmatig suiker uit te plassen maar bij patiënten die deze medicijnen krijgen, blijkt dat hun nierfunctie bespaard blijft. De schade loopt trager op. Alleen is nog niet duidelijk hoe de middelen effect hebben op de nier. Bijkerk legt uit: “Ik denk dat veranderingen in de water- en zoutbalans een signaal zijn voor deze cellen om zich als stamcel te uiten. Die medicijnen hebben invloed op water- en zoutbalans en op die manier denk ik dat ze invloed hebben om te stimuleren tot zelfherstel.”

Bijkerk gaat proberen aan de hand van onderzoek met muizen op moleculair niveau in kaart te brengen wat er gebeurt als muizen met nierschade SGLT2-remmers krijgen. Hij doet dat ook met bloeddrukverlagende medicijnen (RAAS-remmers) en met een hoog zout dieet, omdat hij verwacht dat een dieet met veel zout de zelfherstellende werking juist tegenhoudt.

Niertjes-op-een-chip
Daarna wil hij die in kaart gebrachte processen in detail verder onderzoeken. Hij zal dat doen in nierorganoïden en in ‘niertjes-op-een-chip’. Bijkerk: “De reninecellen werken sterk samen met een ander celtype dat ernaast zit. Samen vormen ze een soort sensor. Die probeer ik op een chip te zetten zodat je in 3D kunt bestuderen wat er gebeurt. Het voordeel is dat je dat heel vaak kunt doen en je kunt specifiek kijken naar deze component van de nier. De nierorganoïde is een model voor de hele nier, waar ik ook naar ga kijken.”

Als SGLT2-remmers inderdaad een beschermende werking stimuleren zou er direct iets op de markt zijn voor nierpatiënten. Het medicijn wordt nu nog niet voor nierpatiënten gebruikt die geen diabetes hebben. “Als wij kunnen aantonen dat nierregeneratie wordt gestimuleerd kan dat een extra motivatie zijn om ze ook aan nierpatiënten voor te schrijven.”
Maar minstens zo belangrijk, zegt Bijkerk, is om het mechanisme in kaart te brengen op moleculair niveau. “Als we het proces helemaal begrijpen hoop ik dat we manieren vinden om het herstellend vermogen nog veel beter te stimuleren. Ik denk dat dit medicijn het zou kunnen, maar ik denk dat er andere manieren zijn die het nog beter kunnen.”

Roel Bijkerk ontvangt 200.000 euro subsidie van de Nierstichting voor zijn onderzoek, dat 4 jaar gaat lopen.