'Er is veel hoop voor de toekomst'

Drie keer per week vier uur naar het ziekenhuis voor een dialyse. Wachten op een donornier. Een transplantatie krijgen en leven met het risico op afstoting. Marianne Verhaar (54), hoogleraar experimentele nefrologie en internist-nefroloog in het UMC Utrecht, hoort de verhalen van nierpatiënten in haar spreekkamer. "Ik zie dagelijks de beperkingen van de huidige behandelingen en hoe zwaar dit voor patiënten kan zijn. Als ik onderzoek doe, zitten de patiënten altijd in mijn hoofd. Dat is de drive; de reden waarom ik dit doe."

Genezen in plaats van symptomen bestrijden
Het onderzoek van Verhaar in het UMC Utrecht gaat over regeneratieve geneeskunde, over patiënten genezen in plaats van symptomen bestrijden. Het ultieme doel: een volledige, transplanteerbare nier in het laboratorium maken. Een werkende nier die een einde maakt aan zware, soms uitzichtloze dialyse en wachtlijsten voor transplantatie. Het is een van de ambitieuze projecten van RegMed XB. Binnen dit grote samenwerkingsverband van wetenschappers, bedrijven, overheden en gezondheidsfondsen trekken Verhaar en de Nierstichting met elkaar op.

Anno 2022 is een volledige, transplanteerbare nier op maat maken nog toekomstmuziek, maar stukjes nier maken lukt al wel. De onderzoeksgroep van Verhaar in het UMC Utrecht kweekt nierbuisjes in het laboratorium. Deze nierbuisjes vervullen een belangrijke rol in de nier. Ze halen afvalstoffen uit het bloed en zorgen dat bruikbare stoffen in het lichaam blijven en niet uitgeplast worden.

Halve millimeter
In 2019 lukte het voor het eerst om nierbuisjes te maken uit stamcellen van een volwassen nier. Verhaar: "Je plaatst niercellen in een kweekschaaltje en voegt er biologische stoffen aan toe. Binnen een week hebben we dan een gekweekt mini-orgaan: een nierbuisje van nog geen halve millimeter groot." Haar onderzoeksgroep gebruikt de nierbuisjes om de werking van gezonde en zieke nieren beter te begrijpen. "We onderzoeken bijvoorbeeld hoe het nierbuisje reageert op bepaalde stoffen of materialen. De nier is een enorm complex orgaan en deze nierbuisjes maken het mogelijk om veel nieuwe kennis te verwerven over de werking ervan."

Volgens Verhaar gaan de ontwikkelingen de laatste jaren snel. "Tegenwoordig kunnen we ook een nierbuisje maken met niercellen uit urine. Dit is dan een uniek nierbuisje dat hoort bij degene die het plasje urine heeft afgegeven." Met de niercellen uit urine kan de onderzoeksgroep van Verhaar nierbuisjes kweken van mensen met gezonde nieren, maar ook van patiënten met nierziekten. "We doen er bijvoorbeeld onderzoek mee naar cystinose, een erfelijke stofwisselingsziekte die de nieren beschadigt."

Kan Verhaar met de nierbuisjes ook medicijnen tegen nierziekten testen? "Daar gaan we wel naartoe. Maar wanneer dit precies voor patiënten mogelijk wordt; dat durf ik niet te zeggen. We hebben bijvoorbeeld nierbuisjes gemaakt van niertumorcellen en deze nierbuisjes chemokuren gegeven. We hopen dat dit soort testen voorspellen hoe een patiënt op een bepaalde behandeling reageert."

Verhaar weet dat er voor taaislijmziekte (CF) al medicijnen op mini-organen getest worden. "Dit gebeurt met gekweekte mini-darmen uit darmweefsel van CF-patiënten. De werking van bepaalde medicijnen op de gekweekte mini-darmen voorspelt het effect van de medicatie bij de patiënt. Zo wordt bepaald welke medicijnen een individuele patiënt krijgt."

Stap voor stap
Wanneer merken nierpatiënten in de praktijk iets van haar onderzoek? "We werken aan een tussenstap: het verbeteren van de huidige dialysebehandeling." In het dialyseapparaat worden op termijn de zelfgekweekte nierbuisje uit het RegMed XB-onderzoek ingebouwd. De nierbuisjes moeten in het apparaat hetzelfde doen als nierbuisjes in het lichaam: op een natuurlijke manier afvalstoffen op uit het bloed halen. Verhaar: "De huidige dialyse geeft maar zo'n 15 procent van de nierfunctie terug. De nieuwe dialyse moet mensen meer nierfunctie teruggeven en achteruitgang vertragen."

Een volledige, transplanteerbare nier op maat; Verhaar zou het dolgraag voor de patiënten willen. Of met de nierbuisjes in ieder geval een deel van een nier ontwikkelen of een beschadigde nier in het lichaam repareren. "Maar zover zijn we nog niet. Het type onderzoek dat wij doen, gaat stapje voor stapje."

Hoe blijft ze gemotiveerd? "Natuurlijk willen we altijd sneller, maar motivatieproblemen heb ik nooit. Dat komt door de patiënten waarvoor we dit onderzoek doen en de vooruitgang in de wetenschap. Het voelt soms misschien als kleine stappen, maar we boeken met elkaar veel vooruitgang. Alle partijen binnen RegMed XB, maar ook internationaal; de hele wereld werkt samen. De mogelijkheden voor betere oplossingen voor nierpatiënten liggen er. Er is veel hoop voor de toekomst."

Over RegMed XB
Het onderzoek van Verhaar en haar onderzoeksgroep in UMC Utrecht past binnen RegMed XB (Regenerative Medicine Crossing Borders). Dit is een groot samenwerkingsverband tussen wetenschappers, bedrijven, overheden en gezondheidsfondsen. Sinds de start in 2016 speelt de Nierstichting hierin een actieve rol. RegMed XB stimuleert onderzoek op het gebied van regeneratieve geneeskunde en richt zich in het bijzonder op nierziekten, diabetes, hartfalen en artrose. Dit gebeurt met ambitieuze projecten die ‘moonshots’ worden genoemd. De moonshot voor de nier moet leiden tot de ontwikkeling van een nier op maat als oplossing voor patiënten met nierfalen. Aan de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht werken zo’n twintig mensen aan projecten binnen de regeneratieve nefrologie.

Kijk voor meer informatie op onze website.