Met de Refurbished donornier naar meer succesvolle transplantaties

Soms past een donornier niet goed bij het lichaam van de ontvanger en wordt hij afgestoten. Professor dr. Ton Rabelink werkt aan een techniek waarmee hij donornieren kan herprogrammeren om een afstootreactie te voorkomen.

Als patiënten een nieuwe nier krijgen, is er altijd een kans op afstoting. Het lichaam accepteert de donornier dan niet. Als dat gebeurt, komt een patiënt opnieuw op de wachtlijst en keert hij of zij terug naar dialyse. Die behandeling heeft een enorme impact op de kwaliteit van iemands leven. Maar ook voor de wachtlijst is het slecht nieuws, die wordt immers weer langer. Professor dr. Ton Rabelink werkt met zijn team binnen het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) al langer aan stamceltechnologie en regeneratieve geneeskunde. Hij wil die techniek nu gebruiken om donornieren te ‘herprogrammeren’, zodat ze beter geschikt zijn voor transplantatie. Deze nieren noemen we refurbished donornieren. Van de VriendenLoterij ontving hij een subsidie om het onderzoek naar deze techniek de komende vier jaar uit te voeren.

Daarvoor zal hij eerst proberen om de nier voor een bepaald aantal dagen ‘op kweek te houden’. Normaal gesproken hebben artsen 24 uur de tijd om een nier te transplanteren. Daarna is de nier dusdanig verslechterd dat die niet meer getransplanteerd kan worden. Rabelink en zijn team hebben een speciaal kweeksysteem opgezet waarmee ze nieren die niet geschikt lijken voor transplantatie, kunnen bewerken en verbeteren. ‘Dat is best heel ingewikkeld’, zegt Rabelink. ‘Je moet een nier de juiste voedingsstoffen geven, de temperatuur regelen, en zorgen dat de afvalstoffen ergens heen kunnen.’ In deze extra tijd kunnen artsen de kwaliteit van de nier controleren en bepalen of deze misschien later toch in aanmerking komt voor transplantatie.

‘Als het lukt om de nier een paar dagen op kweek te houden, kun je eraan sleutelen. Dat is de volgende stap. Afstotingsreacties beginnen vaak in de bloedvaten’, legt Rabelink uit. Bloed van de ontvanger stroomt de donornier in en komt als eerste vaatwandcellen tegen. ‘En die zijn van iemand anders, dus daar wordt de aanval op ingezet. Uit eerder onderzoek weten we dat na transplantatie, een deel van die cellen door vaatwandcellen van de ontvanger vervangen worden. Nu willen we proberen of wij al vóór transplantatie die cellen kunnen vervangen. Met stamceltechnologie kun je miljoenen lichaamseigen vaatwandcellen maken.’ De laatste stap in het onderzoek is om die cellen in de donornier te stoppen, en te bekijken of de nier zo minder afstotingsgevoelig is.

Als dit slaagt, komen er uiteindelijk meer donornieren beschikbaar en wordt de wachtlijst korter. Ook de nieuwe donorwet
draagt bij aan een kortere wachtlijst, maar nog steeds moeten mensen lange tijd wachten op een geschikt orgaan. Bovendien helpt de refurbished donornier juist ook de patiënten die moeilijk transplantabel zijn, bijvoorbeeld mensen die al eens eerder een
afstotingsreactie hebben gehad.

Rabelink is verheugd met de toekenning van de VriendenLoterij. ‘In deze periode is het extra belangrijk, want door de coronacrisis is het hele financieringslandschap veranderd. Dit is echt een geschenk uit de hemel. We werken al jaren aan deze technologie en deze subsidie biedt de garantie dat we ermee verder kunnen. Bovendien komt de techniek straks beschikbaar voor iedereen.’

Volgens Rabelink is het realistisch dat ze aan het eind van het onderzoek een nier voor meerdere dagen op kweek kunnen houden. ‘Dat is de allerbelangrijkste stap, want het levert direct organen op voor transplantaties.’ Ook hoopt de onderzoeker een eind te komen met het herprogrammeren van de vaatwand van zo’n nier. Mogelijk is daar meer onderzoek voor nodig. Daarnaast is voor de toepassing bij patiënten altijd nog een paar jaar extra nodig vanwege de regelgeving. ‘Maar dat we in vier jaar tijd duidelijke stappen richting toepassing bij patiënten zullen nemen, daar ben ik heel optimistisch over.’