Nieuw onderzoek naar TMA biedt patiënten mogelijk weer perspectief

Bij deze zeldzame nierziekte Trombotische MicroAngiopathie (TMA) ontstaan stolsels in de kleine haarvaten van de nieren. Die blokkeren de bloedtoevoer, waardoor steeds meer nierweefsel sterft. Het perspectief is slecht: afhankelijk van de oorzaak ontwikkelt tot meer dan 50% van de veelal jonge patiënten binnen een jaar nierfalen. Een niertransplantatie biedt niet altijd soelaas: de ziekte komt daarna vaak terug.

Oorzaak moeilijk vast te stellen
Wat het vooruitzicht voor patiënten bemoeilijkt, is dat de specifieke oorzaak van TMA moeilijk is vast te stellen. Bovendien zijn nog niet alle oorzaken te behandelen. Eén specifieke groep van patiënten (5 tot 10%) is die met atypische Hemolytisch Uremisch Syndroom (aHUS). Hiervoor bestaat wel een behandeling, maar aHUS kent weer een ander probleem.
“Bij aHUS raakt een deel van het afweersysteem, het complementsysteem, overactief”, vertelt dr. Sjoerd Timmermans. Hij is internist-nefroloog-klinisch immunoloog in opleiding aan het Maastricht UMC, dat ook expertisecentrum TMA is. “Die overactiviteit beschadigt de wanden van de bloedvaatjes. Vervolgens blijven er bloedplaatjes hangen en ontstaan stolsels.” aHUS is te behandelen met het medicijn eculizumab, maar dat is extreem duur: naar schatting 400 duizend euro per patiënt per jaar. “Meer weten over de overeenkomsten en verschillen tussen aHUS en vooral andere TMA-vormen, is belangrijk voor vroegtijdige erkenning van aHUS. Het helpt ook om de juiste patiënten snel de juiste behandeling te geven.”

Alle wegen naar TMA aantonen
Bij mensen met TMA zonder aHUS, zorgt een ander proces voor het ontstaan van bloedstolsels. Eculizumab lijkt daardoor bij hen niet te werken. “Vergelijk het met de wegen naar Rome. Die komen allemaal uit in de stad, de bloedstolsels in dit geval. Maar we kennen nog maar één weg daarheen, aHUS dat ontstaat door een overactief complementsysteem.” Met het onderzoek getiteld COMPETEd, waarvoor Timmermans nu een Kolff+-beurs krijgt, wil hij alle wegen die leiden naar bloedstolsels in de nierhaarvaten blootleggen. “Daarmee gaan we een snelle, bruikbare test ontwikkelen die TMA kan aantonen, in het bijzonder de specifieke oorzaak. En een manier vinden om die wegen te blokkeren.”

Unieke test
Zo’n snelle test is hard nodig. Bij aHUS daalt de kans om binnen een jaar nierfalen te krijgen, door behandeling van 50 naar ongeveer 10%. Maar alleen als je de behandeling spoedig start - idealiter binnen één week na de diagnose.
Eerder ontwikkelde het Maastricht UMC een test waarmee aHUS is aan te tonen, uniek in de wereld. Maar de test blijkt moeilijk uitvoerbaar in andere ziekenhuizen. Bij de test wordt bloed van mensen die mogelijk TMA/aHUS hebben, in contact gebracht met in het lab gekweekte bloedvaatjes. Als er sprake is van aHUS, ontstaat een specifiek beeld in deze bloedvaatjes. “Ziekenhuizen hebben de expertise en capaciteit niet voor deze deze bloedvatkweken en de test machinaal uitvoeren blijkt nog niet mogelijk.”

Wel inzetbaar voor onderzoek
Als aHUS-test is de techniek dus niet inzetbaar, maar wel voor verder onderzoek. Timmermans gaat hiermee uitvinden wat er precies gebeurt in de cellen die de bloedvaatjes bekleden. Welke genen en eiwitten in de cellen zijn betrokken? En welke signaalstoffen spelen een rol in de omgeving van de bloedvaatjes?

Alle paadjes komen mogelijk samen
Zijn de paadjes die leiden tot TMA in kaart, dan wil Timmermans die proberen te blokkeren om de ziekte aan te pakken bij de oorzaak. En hij heeft nog een plan. “We vermoeden dat alle paadjes ergens samenkomen. Immers: de laatste stappen zijn altijd de stolselvorming. Als we dat punt vinden en het kunnen sturen, hebben we één middel dat alle TMA behandelt, ook de vormen die we niet classificeren als aHUS.”

Veel expertise in Maastricht UMC
Timmermans is blij dat hij zijn onderzoek aan het Maastricht UMC kan doen. “Als expertisecentrum TMA hebben we veel kennis in huis. En we werken veel met de biochemici, die allerlei technieken hebben ontwikkeld waarmee je paadjes in de cellen kunt ophelderen.” Met die inzichten zal hij vervolgens op zoek gaan in databanken naar bestaande middelen die mogelijk een medicijn kunnen zijn.

Gerichter behandelen
TMA is zeer zeldzaam. Jaarlijks overkomt het in Zuid-Oost Nederland zo’n 10 veelal jonge mensen. De impact op hun leven is enorm. “COMPETEd kan helpen om patiënten op het juiste moment te selecteren voor de juiste therapie - en zo gerichter te behandelen.”

Grote kans op succes
Met de Kolff+-beurs van de Nierstichting gaat Timmermans onder meer een promovendus aanstellen, drs. Daan van Doorn. “Hij is al nauw betrokken bij het Maastrichtse TMA onderzoek. Daardoor kunnen we meteen starten.” Wat de kansen op succes ook vergroot is dat COMPETEd voldoende deelnemers heeft - uniek voor onderzoek naar zeldzame nierziekten. Deels zijn dat mensen die afgelopen jaren al zijn gevraagd om mee te doen aan onderzoek en deels komt data en materiaal uit grote databanken die het Maastricht UMC de afgelopen decennia verzamelde. “De uitgangspunten van dit onderzoek zijn goed. De kans dat we verschil kunnen maken voor patiënten wereldwijd is groot.”