Op zoek naar betere zoutvervangers

Zoutvervangers zijn aan een opmars bezig. Hard nodig, want te veel keukenzout veroorzaakt nierschade en verhoogt de bloeddruk, met hart- en vaatziekten tot gevolg. Studies laten zien dat voldoende kalium eten een bloeddrukverlagend effect heeft. En dat de meeste mensen onvoldoende kalium binnenkrijgen. Daarom wordt in zoutvervangers kaliumchloride gebruikt om een deel van het natriumchloride (keukenzout) te vervangen.

Vruchten plukken
‘Maar de vraag is of kalium wel veilig is voor nierpatiënten’, vertelt prof. dr. Ewout Hoorn (Erasmus MC). Nierpatiënten kunnen kalium minder goed uitscheiden. En te veel kalium in het bloed kan gevaarlijke hartritmestoornissen veroorzaken. Tegelijk zouden juist mensen met chronische nierschade de vruchten kunnen plukken van kalium. Hoorn: ‘Nierpatiënten hebben vaak een hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten. Bovendien zijn er aanwijzingen dat voldoende kalium ook de nieren beschermt.’
Hoorn startte daarom met steun van de Nierstichting een paar jaar geleden de zogeheten kaliumstudie, met collega’s van drie andere UMC's. Of kalium de nieren beschermt, is nog niet zeker: de studie loopt nog. Andere antwoorden kwamen er al wel. ‘Wij hebben aangetoond dat het geven van kalium, tot de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid, veilig is voor de meeste nierpatiënten.’

Verrassende ontdekking
Ook ontdekte Hoorn iets verrassends. De effecten van natrium in keukenzout zijn breed onderzocht, maar chloride is weinig bestudeerd. Hoorn deed dat wel. ‘Toen ontdekten we iets nieuws. Namelijk dat chloride bij nierpatiënten leidt tot verzuring van het bloed. En dat kan weer nierschade veroorzaken. Ook nam het bloeddrukverlagende effect van kalium af.’

Onduidelijk is nog hoe dit werkt. Wat doet chloride precies in de nierbuisjes? Hoe zet het de nieren aan tot verzuring van het bloed? Dat gaat Hoorn nu onderzoeken in een vervolgstudie, wederom met steun van de Nierstichting. Om precies te zijn in nierbuisjes in het laboratorium. Ook gaat hij dit bestuderen in microscopisch kleine blaasjes, afkomstig uit de urine van patiënten. ‘Niercellen scheiden dit soort blaasjes uit. En die geven uniek inzicht in wat zich in de nier afspeelt.’

Noodzakelijk
Daarnaast gaat Hoorn op zoek naar betere keukenzoutvervangers. ‘Mogelijk is kaliumbicarbonaat of kaliumcitraat beter voor nierpatiënten dan kaliumchloride. Je hebt dan wel de voordelen van kalium, maar niet de nadelen van chloride.’ Hij gaat bij mensen met nierschade onderzoeken wat het effect is van verschillende keukenzoutvervangers, om de beste vervanger aan te wijzen. ‘Zo’n studie is noodzakelijk. In alle studies naar zoutvervangers worden nierpatiënten namelijk uitgesloten.’ Daarom steunt de Nierstichting ook dit vervolg op de kaliumstudie.
Met de resultaten hoopt Hoorn het voedingsadvies aan nierpatiënten te verbeteren. ‘Zo kunnen zij zelf beter bijdragen aan hun gezondheid, anders dan met medicijnen. Naast zoutvervangers kan het gaan om een kaliumrijk dieet. Dit bevat kaliumcitraat; het lichaam zet dat om naar kaliumbicarbonaat. Dat biedt het gunstige effect van kalium, zonder de nadelige effecten van chloride.’

‘Gezondheidswinst gigantisch’
Hoorn hoopt dat ook de voedingsmiddelenindustrie aan de slag gaat met de resultaten: ‘Tachtig procent van het zout dat we binnenkrijgen, is al verwerkt door de voedingsmiddelenindustrie. Als zij dit voor een deel vervangen door kaliumzouten, is de gezondheidswinst voor de hele bevolking gigantisch.’