Gepersonaliseerde immuuntherapie voor transplantatiekandidaten

Een steeds grotere groep nierpatiënten heeft weinig tot geen kans op een donornier die goed bij het lichaam past. Zij hebben afweer gevormd in de vorm van antistoffen tegen lichaamsvreemde weefselkenmerken. Dat kan komen door een eerdere transplantatie, een bloedtransfusie of een zwangerschap. Antistoffen zullen de donornier aanvallen waardoor het lichaam de nier kan afstoten. Deze groep patiënten is hoog-geïmmuniseerd.

Revolutie
Er bestaat geen behandeling die precies de juiste cellen kan verwijderen die de antistoffen maken gericht tegen de donornier. In plaats daarvan pakt een eventuele behandeling het hele afweersysteem aan, ook de cellen die de patiënt hard nodig heeft om infecties te bestrijden. Maar met nieuwe moleculairbiologische technieken komt misschien toch een gerichte behandeling in zicht. Immunoloog Sebastiaan Heidt kijkt daarvoor naar een revolutie die de laatste jaren gaande is in het kankeronderzoek. Daar is het gelukt om T-cellen te maken die specifiek de kankercellen verwijderen en de gezonde cellen sparen. Zoiets wil hij ook doen voor deze groep nierpatiënten.

B-cellen en T-cellen
Antistofvorming begint bij de B-cellen. De B-cel heeft een receptor die lichaamsvreemde structuren herkent. De receptor activeert de B-cel om onder andere geheugen B-cellen te maken. De geheugen B-cellen zullen bij een volgende blootstelling aan lichaamsvreemd weefsel direct de aanval met antistoffen inzetten. Heidt wil in het lab T-cellen maken die zich kunnen binden aan de geheugen B-cellen en deze kunnen verwijderen. Zonder daarbij de B-cellen aan te vallen die juist nuttig zijn tegen infecties. Daarvoor zal hij bepaalde genetische informatie in de T-cel proberen te plaatsen, die als het ware instructies geven om op zoek te gaan naar de juiste geheugen B-cellen.
Dat is uniek, vertelt Heidt: “Binnen transplantatie hebben we geen enkele specifieke therapie om immuuncellen aan te pakken die een afstoting veroorzaken. Alle afweeronderdrukkende medicijnen (immunosuppressiva) zijn een mokerslag voor het hele immuunsysteem met alle bijwerkingen van dien. Dit is de eerste keer dat we precies die cellen gaan aanpakken die het probleem veroorzaken.”

Specifieke therapie
De studie is om nog een andere reden uniek. Het oorspronkelijke idee kwam namelijk van een nierpatiënt die na twee afgestoten donornieren zelf hoog-geïmmuniseerd is. “Ik kreeg een telefoontje van iemand met een onderzoeksidee en de man had een goed verhaal. Hij las over deze technologie in kankersetting en dacht dat het mogelijk moest zijn dit te gebruiken tegen immunisatie. Ik ben zelf gespecialiseerd in B-cellen en ben op zoek gegaan naar een partner die dergelijke T-cellen in het lab kan maken. Dat werd Mirjam Heemskerk van de afdeling hematologie van het LUMC.”
Uiteindelijk hoopt Heidt dat hij een specifieke therapie kan ontwikkelen waardoor hoog-geïmmuniseerde patiënten meer kans krijgen op een passende donornier. “Deze studie is een proof of principle, we beginnen in het lab met basale vragen en brengen onder meer het werkingsmechanisme in kaart. De volgende stap, testen in diermodellen, hebben we ook op de radar.” Daarna is het pas mogelijk de therapie op veiligheid te testen. “In het kankerveld is al veel gedaan waardoor we een idee hebben van hoe veilig het is. Dat ziet er veelbelovend uit. Wij kunnen op die stroom meegaan. We hebben net een andere B-cel te pakken, maar het hele principe is gelijk.”

Toekenning
Ieder jaar stelt de Nierstichting beurzen beschikbaar voor projecten die baanbrekende innovaties kunnen bewerkstelligen. Als die projecten slagen hebben ze een grote impact op de kwaliteit van leven van nierpatiënten, de preventie van nierschade of nieronderzoek in het algemeen. Bij de beoordeling van een projectvoorstel ligt de focus op innovativiteit en originaliteit. Zes innovatieve onderzoeksvoorstellen zijn afgelopen jaar gehonoreerd met een subsidie van ieder € 100.000. Het onderzoek van Sebastiaan Heidt is een van de zes voorstellen.