De zorg voor mensen tijdens de stervensfase heet palliatieve terminale zorg. Tijdens de laatste levensdagen richt de zorg zich niet meer op de kwaliteit van het leven, maar op waardig sterven. Daar hoort ook nazorg bij voor nabestaanden.
Overlijden aan de gevolgen van nierfalen
Laatste update, 8 juli 2025Aan de gevolgen van nierfalen kun je op een zeker moment overlijden. Tijdens de stervensfase krijg je zorg om lichamelijk lijden te verlichten. En als je dat wilt, is er emotionele en geestelijke ondersteuning. Ook voor naasten.
Op 2 maart 2023 was er een webinar Palliatieve zorg bij nierfalen. Internist-nefroloog Marjolijn van Buren, een maatschappelijk werker en een patiënt geven hier een uitgebreide blik op de toekomst bij nierfalen.
Bespreek je laatste wensen en zorgen
Als je de kans hebt, praat dan tijdig met je naasten en je zorgverleners over je stervensfase. Bespreek je wensen en behoeften rond je stervensfase. En deel je zorgen. Praten en luisteren is een belangrijk onderdeel van palliatieve terminale zorg.
De brochure (e-book) 'Praat op tijd over uw levenseinde' van artsenfederatie KNMG helpt jou om met je arts te praten over je naderend overlijden.
Bekijk de medische richtlijn 'Palliatieve zorg bij eindstadium nierfalen' (2017). In een medische richtlijn staat welke zorg artsen moeten geven en hoe ze dat moeten doen. Een richtlijn is bedoeld voor professionals en bevat dus veel vaktaal.
Lees de patiëntenversie van de medische richtlijn 'Palliatieve zorg bij eindstadium nierfalen' (2020). Hierin staat beschreven wat palliatieve zorg inhoudt en wat u kunt en mag verwachten van de zorgprofessionals.
Wilsverklaring bij nierfalen
In de laatste levensfase kan de situatie ontstaan dat je zelf niet meer kunt beslissen over je behandeling. Bijvoorbeeld als je een hartstilstand krijgt of in coma raakt. Dan kan een wilsverklaring behulpzaam zijn. Dat is niet verplicht. Jij beslist dit zelf.
wat is een wilsverklaring?
In een wilsverklaring schrijf je op wat er moet gebeuren als je zelf niet meer kunt beslissen over je behandeling. Je arts voegt je wilsverklaring toe aan je medisch dossier. Je kunt je wilsverklaring op elk moment weer aanpassen.
wat kan er in een wilsverklaring staan?
- Een vertegenwoordiger. Die persoon mag namens jou beslissingen nemen over je medische behandeling als je dat zelf niet meer kunt. Dat kan een familielid zijn, een vriend(in) of bijvoorbeeld je (huis)arts.
- Een behandelverbod. Je legt dan vast onder welke omstandigheden je geen medische behandeling wilt. Bijvoorbeeld als je in coma ligt.
- Een niet-reanimeren verklaring. Je legt hiermee schriftelijk vast dat je niet gereanimeerd wilt worden als je een hartstilstand krijgt.
- Een euthanasieverklaring. Je geeft dan aan in welke situatie je euthanasie wilt. Je vraagt je arts om je in zo’n situatie te helpen bij het sterven.
bespreek je wilsverklaring
Bespreek je wilsverklaring met je huisarts. Doe dat ook nadat die klaar is. Hij of zij weet dan dat je er nog steeds achter staat.
Laat ook je naasten weten wat je wensen zijn. Dan kan er later geen twijfel of verwarring ontstaan.
niet of juist wel behandelen
Vraag je jouw arts in een wilsverklaring om iets niet te doen? Bijvoorbeeld niet behandelen of niet reanimeren? Dan moet je arts zich daaraan houden.
Vraag je je arts om iets wel te doen? Bijvoorbeeld euthanasie? Dan hoeft je arts zich daar niet aan te houden. De wilsverklaring is dan alleen een verzoek aan de arts.
Praktische zaken regelen bij palliatieve zorg
Regel zo nodig ook alvast praktische zaken. Dat kan opluchting geven. En dat kan ruimte bieden om bewust afscheid te nemen: van het leven en je naasten.
Oorzaken van overlijden bij nierfalen
Iemand die overlijdt aan nierfalen, verliest uiteindelijk het bewustzijn en raakt in coma. Dat komt doordat de hersenen gevoelig zijn voor de afvalstoffen die ophopen. Ook het hart is gevoelig voor afvalstoffen. Het hart is in de stervensfase verzwakt. Daardoor zal het ten slotte ophouden te kloppen.
overlijden bij conservatieve behandeling
Een groot deel van de mensen met conservatieve behandeling overlijdt uiteindelijk niet aan het nierfalen. Ze overlijden aan andere aandoeningen die plots opkomen. Zoals een longontsteking of een hartinfarct.
overlijden na stoppen met dialyseren
Mensen die stoppen met dialyse leven gemiddeld nog 1 of 2 weken na de laatste dialysebehandeling. De periode verschilt per persoon. Het hangt af van de lichamelijk conditie, en of iemand bijvoorbeeld nog andere ziekten heeft.
Tijdens de stervensfase verander je lichamelijk en geestelijk. Het verloop van die veranderingen is van persoon tot persoon verschillend. Je mag jouw medicijnen afbouwen of helemaal stoppen. En je hoeft geen dieet meer te volgen. Een vochtbeperking is meestal wel nog steeds nodig, anders raak je benauwd door vochtophoping.
Op de website Thuisarts.nl vind je een keuzehulp. Deze helpt je nadenken over jouw wensen voor zorg en behandeling. De keuzehulp laat ook zien hoe je jouw wensen kunt bespreken en vastleggen.
Bekijk ook de informatie van Patiëntenfederatie Nederland over wilsverklaringen.
Lees ook de informatie van de Hartstichting over de niet-reanimeren verklaring.
Klachten verlichten tijdens stervensfase
Veel mensen zijn bang dat het sterven een lijdensweg gaat zijn. De meeste klachten en symptomen zijn met medicijnen goed te verlichten. Daardoor overlijden de meeste mensen rustig en zonder te lijden.
Klachten die veel voorkomen vlak voor een overlijden zijn benauwdheid, pijn, angst, depressie, verwardheid, jeuk, misselijkheid en onrust.
emotionele en spirituele steun in de laatste levensfase
De laatste fase van het leven kan veel emoties oproepen. Bijvoorbeeld verdriet of angst. Ook komen er misschien vragen op. Denk aan praktische vragen over wat je moet regelen. En misschien grote levensvragen. Zoals: heb ik een goed leven geleid? En: hoe neem ik afscheid van het leven?
Je kunt je emoties en vragen bespreken met je zorgverleners. Zij kunnen ook helpen om emoties en vragen bespreekbaar te maken met jouw naasten, als jij daar behoefte aan hebt. Als je dit wilt kan je zorgverlener jou doorverwijzen naar een geestelijk verzorger, maatschappelijk werker of psycholoog.
Door te praten over jouw naderend overlijden, groei je toe naar het moment dat je afscheid kunt nemen. Veel mensen vinden daardoor uiteindelijk rust.
waar overlijden?
Als de situatie het toelaat, mag je kiezen waar je wilt overlijden. In principe is palliatieve terminale zorg mogelijk bij jou thuis, in het verpleeghuis en in een hospice (een zorginstelling voor mensen die gaan overlijden). Ben jij vanwege een acute situatie opgenomen in het ziekenhuis, en is de verwachting dat je binnen enkele dagen gaat overlijden? Dan kan dat ook in het ziekenhuis, als jij en jouw naasten dat willen.
Vind palliatieve terminale zorg in uw regio via Netwerk Palliatieve Zorg.
Wat kunnen naasten verwachten?
Als naaste kun je lichamelijke en geestelijke veranderingen opmerken, bij degene die gaat overlijden aan de gevolgen van nierfalen. Zoals: minder behoefte aan eten of drinken, een spitse neus, grauwe huidskleur, of diepliggende ogen. Kort voor het overlijden kan de ademhaling onregelmatig worden, kort stilstaan of gaan reutelen.
Geestelijke veranderingen die veel voorkomen bij stervenden zijn verminderd bewustzijn, verwarring en onrust.
vraag wat je kunt verwachten
De genoemde veranderingen komen niet bij elke stervende voor. De veranderingen kunnen naar zijn om te zien, en heftige emoties opwekken. Ook kan de indruk ontstaan dat de stervende lijdt, maar dat is niet altijd het geval.
- Vraag daarom wat je kunt verwachten. Dit kan zorgen en twijfels voorkomen.
- Praat met de betrokken zorgverleners over wat je kunt verwachten tijdens de stervensfase.
- Vraag ook wat zorgverleners allemaal doen voor een vredig en comfortabel sterfbed.
Ondersteuning voor naasten tijdens stervensfase
Iemands stervensfase meemaken is voor de meeste mensen moeilijk. Heb je ondersteuning nodig? Vraag ernaar bij je zorgverlener of kijk op onderstaande websites.
Euthanasie bij nierpatiënten
Euthanasie is niet vaak aan de orde bij nierpatiënten. Meestal overlijdt iemand door een andere aandoening die plots opkomt.
Misschien is dat bij jou anders. Denk jij na over euthanasie? Neem dan de tijd. Overleg met je naasten, je huisarts en je nefroloog. Misschien heb je baat bij een gesprek met een geestelijk verzorger.
Als je weloverwogen beslist dat je euthanasie wilt, dan heb je er recht op dat zorgverleners serieus ingaan op jouw verzoek. Vraag je huisarts en je nefroloog om meer informatie.
Onze deskundigen dragen bij aan betrouwbare informatie.
Willem Jan Bos, internist-nefroloog
Marjolijn van Buren, internist-nefroloog