Zout en hoge bloeddruk, de verrassende invloed van suikermoleculen

Tekst: Sabina Chaara (Amsterdam UMC)

Nederlanders eten gemiddeld 9 gram zout per dag, terwijl de maximaal aanbevolen hoeveelheid 6 gram per dag is. Dat lijkt misschien niet veel, maar omgerekend krijgen we jaarlijks meer dan één kilo zout per persoon te veel binnen. We weten dat te veel zout eten schadelijk is voor de nieren. Het verhoogt de bloeddruk en het risico op hart- en vaatziekten. 

Toch begrijpen we nog niet helemaal hóe natrium (onderdeel van natriumchloride, oftewel keukenzout) precies invloed heeft op de bloeddruk en vochthuishouding in het lichaam. Dr. Marjet Oppelaar deed hier onderzoek naar en promoveerde onlangs aan de Universiteit van Amsterdam. Uit haar studie blijkt dat bepaalde suikermoleculen, de zogeheten GAGs, een cruciale rol spelen. Hoe kan het dat de ene persoon gevoelig is voor zout en de ander niet?

Lange tijd werd gedacht dat als je te veel zout eet, je meer vocht vasthoudt en dat dit leidt tot een hogere bloeddruk. Maar dit blijkt niet de volledige verklaring te zijn. Ons onderzoek laat zien dat iedereen die veel zout eet inderdaad meer vocht vasthoudt, maar lang niet iedereen krijgt daardoor ook een hogere bloeddruk. Er moet dus meer aan de hand zijn. Eerdere studies laten zien dat zout zich niet alleen bevindt in het bloed en tussen de cellen, maar dat zout ook opgeslagen kan worden in de weefsels.

Lange ketens van suikermoleculen in het lichaam, de zogenaamde glycosaminoglycanen (kortweg GAGs), maken deze opslag mogelijk. Deze suikermoleculen vind je in verschillende weefsels, zoals de huid en de bloedvaten. Ze trekken natrium aan. Je kunt ze zien als een soort zoutspons. Ze helpen het lichaam om tijdelijk natrium op te slaan en zo de zoutbalans en de vochtverdeling op peil te houden. Deze buffer blijkt cruciaal te zijn voor een gezonde bloeddruk.

Dan raakt de zoutbalans verstoord. We bestudeerden bijvoorbeeld mensen met een zeldzame erfelijke aandoening (Hereditaire Multiple Exostosen (HME)), waarbij de GAGs niet goed zijn opgebouwd. Deze mensen konden zout minder goed opslaan in hun weefsels. Ze hielden meer vocht vast na een zoutrijk dieet en hun cellen zwollen op, iets wat het lichaam normaal gesproken probeert te voorkomen. Hoewel we bij deze jonge patiënten met HME nog geen hoge bloeddruk zagen, wijzen deze afwijkingen erop dat hun ‘zoutbuffer’ minder goed werkt. We denken dat dit op latere leeftijd gezondheidsproblemen tot gevolg kan hebben.

Precies. Ongeveer een derde van de mensen met een normale bloeddruk krijgt een hogere bloeddruk na het eten van veel zout. Bij anderen gebeurt dat niet. Ook is vastgesteld dat de hoeveelheid zout die via deze GAGs wordt vastgehouden, verschilt tussen gezonde en zoutgevoelige personen, denk aan mensen met nierschade of diabetes. 

In één van onze studies verdeelden we de deelnemers in twee groepen: gezonde vrijwilligers en patiënten met verstoorde GAGs. In die tweede groep zaten ook mensen met de zeldzame HME-aandoening en patiënten met type 1 diabetes. Beide groepen kregen een week lang een dieet met veel zout, van 12 gram per dag. Bij gezonde mensen zagen we na deze week een toename van zout in de weefsels. Maar deze reactie ontbrak bij de mensen met verstoorde GAGs, zoals de HME- en diabetespatiënten.

Het lijkt erop dat erfelijke factoren meespelen. Uit ons onderzoek onder bijna een half miljoen mensen blijkt dat je genen mogelijk van belang zijn bij hoe goed je natrium in de weefsels kunt opslaan. We ontdekten dat als dit niet goed gaat en GAGs niet goed werken, mensen minder natrium vasthouden in hun weefsels en ze een groter risico lopen op een hogere bloeddruk bij een zoutrijk dieet.

Dat raden we niemand aan. Zelfs zonder bloeddrukstijging kan zout schadelijk zijn. Het activeert ontstekingscellen in het lichaam, wat het risico op hart- en vaatziekten verhoogt. Ook kan zout schade aan de nieren veroorzaken en is het in verband gebracht met heel veel nadelige gezondheidseffecten, waaronder een verhoogd risico op maagkanker. Minder zout eten blijft verstandig voor iedereen.

We onderzochten ook de rol van GAGs in de placenta. Opvallend was dat vrouwen met zwangerschapsgerelateerde hoge bloeddruk minder natrium in de placenta opslaan dan gezonde zwangere vrouwen. Dit bleek uit de lagere hoeveelheden natrium en heparansulfaat (een bepaald soort GAG) in de placenta. We denken dat de zoutbuffer bij deze patiënten verstoord is, waardoor ze een hogere bloeddruk krijgen.

We begrijpen nu dat ons lichaam op een meer ingewikkelde manier met zout omgaat dan gedacht. Het vasthouden van vocht is niet de (belangrijkste) oorzaak van een hoge bloeddruk. GAGs zijn onmisbaar voor het opslaan van zout, het reguleren van de bloeddruk en het verdelen van vocht. Dit opent nieuwe deuren voor behandelingen die verder gaan dan alleen maar minder zout eten. 

Toch blijft het belangrijk om op de zoutinname te letten, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Minder dan 6 gram per dag zout eten is moeilijk vol te houden. Als we GAGs in de toekomst als supplement kunnen geven, zou dit kunnen helpen bij het reguleren van de bloeddruk zonder strenge zoutbeperking. Momenteel loopt er een onderzoek in het Amsterdam UMC bij patiënten met hartfalen om te kijken of dit werkt.

Meer weten over wetenschappelijk onderzoek? Ga naar Wetenschapsdag 2025 - Niervereniging | Nierstichting